120 lat temu, 2 lutego 1904 r. w Brańszczyku pod Wyszkowem urodziła się
Maria Byczyńska-Żywirska, autorka monografii „Puszcza Biała jej dzieje i kultura”, patronka powstałego w 2017 roku Skansenu.
Postać Marii Żywirskiej na trwałe związanej z Brańszczykiem, ziemią wyszkowską, ale przede wszystkim z Puszczą Białą, bez wątpienia zasługuje na miano lokalnego patrona roku 2024 w Powiecie Wyszkowskim. Niestety taka instytucja tu nie istnieje, a szkoda, bowiem wielość godnych postaci i wydarzeń, które mogłyby być w taki sposób uhonorowane i promowane, jest naprawdę duża.
Tymczasem pozostaje przyjąć uznanie Żywirskiej jako patronki 2024 r. nie tylko Wyszkowa i okolic, ale całej Puszczy Białej na zasadzie czysto symbolicznej, nieformalnie.
Dlatego właśnie, wraz z redakcją Kuriera W, podjęliśmy się zadania ponownego przybliżenia postaci szacownej patronki, jej życia oraz twórczości związanej nie tylko z naszym regionem, ale także z mniej znaną działalnością w środowisku górników na Górnym Śląsku.
Maria Żywirska urodziła się 2 lutego 1904 r. w Brańszczyku w rodzinie Stanisława i Antoniny Byczyńskich. Jak pisze zaprzyjaźniony z rodziną Stanisław Białousz – rodzina Byczyńskich wywodziła się z Litwy, a dziadek Marii, Paweł, osiadł w Brańszczyku prawdopodobnie w roku 1856 i pracował w administracji pobiskupiego folwarku w Brańszczyku. W konsekwencji upadku powstania styczniowego musiał przez pewien czas ukrywać się na Litwie. Do Brańszczyka powrócił z żoną Józefą z Czechowiczów, z którą później weszli w posiadanie wymienionego folwarku. Matka Marii Antonina wywodziła się z starego rodu Gardockich, nobilitowanego przez króla Jana I Olbrachta w 1496 roku.
W 1915 r. za sprawą zbliżającego się niemieckiego frontu, Byczyńscy ewakuują się na wschód gdzie zatrzymują się w Rostowie nad Donem. Młoda Maria podejmuję naukę w miejscowym gimnazjum. Po powrocie do Brańszczyka w roku 1918 rodzina zastała dwór spalony podczas wycofywania się wojsk carskich. Budowa nowego domu, tym razem murowanego, stojącego do dziś i pokazywanego na zdjęciach jako dom rodzinny Marii Żywirskiej, oraz honorowe wyjście z umowy z rolnikami z Brańszczyka zawartej jeszcze przed wojną, ale realizowanej już po wojnie w okresie galopującej inflacji sprawiły, że Stanisław Byczyński pozostawił sobie tylko niewielką część majątku, a pracował w administracji folwarku Rudzkich w Brańszczyku.
Młoda Maria wychowywała się w domu z czworgiem starszego rodzeństwa Piotrem, Kazimierzem, Antoniną i Heleną.
PIOTR. Z opowiadań rodziców i starszego rodzeństwa Maria dowiedziała się, że w roku 1905, kiedy w szkołach szerzyły się protesty przeciwko nauczaniu w języku rosyjskim, jej starszy brat – Piotr – rzucił w szkole gminnej w Brańszczyku kałamarzem w portret cara i zażądał od nauczyciela – Rosjanina nauki w języku polskim. Podobnie jak jego dziadek – powstaniec musiał na pewien czas uciekać z Brańszczyka.
KAZIMIERZ. Na wieść o tworzeniu się Wojska Polskiego, Kazimierz zgłosił się na ochotnika i uczestniczył w wojnie bolszewickiej. Po wojnie w 1920 roku współtworzył harcerstwo, był oficerem Armii Krajowej, pracował dla wywiadu alianckiego. Jako powstaniec warszawski z wyrokiem śmierci rządu lubelskiego nie wrócił z oflagu do Polski. Pozostał na emigracji i pomagał polskim emigrantom w Argentynie.
ANTONINA. Starsza siostra Antonina, po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 otrzymała zadanie uruchomienia szkoły w Knurowcu, wsi całkowicie otoczonej lasami (…)
HELENA. Druga starsza siostra Helena Tyszkowa, wiele czasu poświęcała pracy z młodzieżą Brańszczyka i okolic. Organizowała kursy dobrego gospodarowania, pisała artykuły i przystępne książki z zakresu rolnictwa i gospodarstwa domowego, zakładała sklepy Społem i spółdzielnie mleczarskie (…) W roku 1919 Helena, jako ochotniczka zgłosiła się do tworzącego się Wojska Polskiego. W czasie wojny bolszewickiej była sanitariuszką w pociągu wojskowym. (cdn)
/Anna Ewa Król – Fundacja Koherencja
(oprac. na pdst. archiwum Viscobar) /
